Onschuldige Omstanders?

Er is een definitie van geestelijke gezondheid waarin is opgenomen ‘de moed te doen wat men rechtvaardig acht, zelfs als dat ongemak en gevaar oplevert’. Het gaat erom dat alle bij een lastig incident betrokkenen zich afvragen ‘Waar was ik, wat deed ik, hoe heb ik het zover laten komen?’.  

Alle nieuwsrubrieken besteedden er aandacht aan. De tragische dood van Tim. Deze twintig jarige jongen koos er voor een einde aan zijn leven te maken. In zijn korte maar zeer duidelijke afscheidsbriefje liet hij weten zijn hele leven 'bespot, getreiterd, gepest en buitengesloten' te zijn. De rij van professionals die vervolgens in beeld verschenen lieten in een veelheid aan bewoordingen weten 'niets te hebben gemerkt en het niet te hebben geweten'. Ik zal dat hier niet in het Duits vertalen, maar vraag me wel af hoe het mogelijk is dat het al die volwassenen jaar in jaar uit is ontgaan dat deze opgroeiende jongen zwaar ongelukkig was? De directeur van zijn middelbare school laat voor camera weten dat 'zij op school niets van het pesten hebben gemerkt'. Eng! 

Binnen de Transactionele Analyse wordt gewerkt met het concept van 'de Omstander'. Begin jaren negentig van de vorige eeuw verscheen een boek van de hand van de Engelse TA psycho-therapeute en publiciste Petruska Clarkson met als titel The Bystander. De ondertitel is even krachtig als confronterend: An end to innocence in human relationships. In haar boek ontmaskert Clarkson al die zichzelf verontschuldigende Omstanders 'die er niets van gemerkt hebben en het niet hebben geweten'. De argumenten van omstanders zijn vaak drogredenen om niet betrokken te raken, stelt zij. Natuurlijk hebben de omstanders altijd plausibel lijkende argumenten. Maar het zijn veelal handige redeneringen om niet bij andermans (?!) zaken betrokken te raken. Ze maken het mogelijk passief langs de lijn te blijven staan. Je kunt jezelf ermee wijsmaken dat je geen rol hebt. En zo ontstaat wat pest-deskundige Bob van der Meer noemt 'een samenzwering van het zwijgen'. Voorbeelden van Omstander-slogans zijn:

·      Ik wil geen partij kiezen…

·      Het is mij te ingewikkeld…

·      Ik weet er niet voldoende van…

·      De waarheid zal wel ergens in het midden liggen…

·      Ik wil er mijn vingers niet aan branden…

·      Mijn bijdrage zal er niet veel aan veranderen…

·      Ze hebben het aan zichzelf te danken…

·      Ik kan het slechts van één kant bekijken…

·      Het is het me niet waard…

·      Het is allemaal al lastig genoeg…

Als de omstanders hun gedrag en houding wijzigen en actief hun invloed aanwenden kunnen zij het systeem waarvan zij deel uitmaken, behoorlijk in beweging brengen. Het nemen van individuele verantwoordelijkheid mag niet afhangen van een succesvol resultaat, schrijft Clarkson. Wie geen verandering probeert te brengen in een probleemsituatie, zal uiteindelijk zélf door het ervaren probleem worden veranderd. Je bent, in haar ogen, 'of deel van de oplossing of deel van het probleem'. Zij voegt daar nog aan toe: En je kunt niet niet kiezen!